Z dumą prezentujemy cyfrowy katalog łemkowskich krywulek – unikatowe opracowanie poświęcone tworzeniu tradycyjnej biżuterii koralikowej, czyli ważnego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego Łemkowszczyzny i polskich Karpat. Publikacja jest efektem wielomiesięcznej pracy badaczy, dokumentalistów i twórczyń ludowych, których łączy wspólna misja kultywowania i popularyzacji tego niezwykłego rzemiosła. Katalog jest dostępny do pobrania poniżej. Zapraszamy do lektury!
Tworzenie łemkowskich krywulek i ludowej biżuterii koralikowej to ważne elementy niematerialnego dziedzictwa kulturowego Łemkowszczyzny i polskich Karpat. W 2023 roku Fundacja na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury w Polsce realizowała projekty badawczo-dokumentacyjne poświęcone historii tworzenia, użytkowania i dokumentowania ludowej biżuterii karpackiej, tworzonej z małych kolorowych szklanych koralików. Eksperci Fundacji wsparli także starania łemkowskich twórczyń w przygotowaniu wniosku do Narodowego Instytut Dziedzictwa o wpis wykonywania łemkowskich krywulek na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Decyzją Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Hanny Wróblewskiej, z dnia 8 sierpnia 2024 roku, Wykonywanie krywulek łemkowskich według tradycji z Komańczy i okolic zostało wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jest to pierwszy wpis na tej liście związany z dziedzictwem niematerialnym mniejszości etnicznej w Polsce. Filmowe produkcje, które powstały w ramach realizacji projektów z 2023 roku, są dostępne w witrynie internetowej naszej Fundacji oraz na profilach w mediach społecznościowych.
Cyfrowy katalog łemkowskich krywulek ze zbiorów publicznych i prywatnych w Polsce. Identyfikacja, digitalizacja, opis i upowszechnienie zbiorów
W 2025 roku, dzięki dofinansowaniu z Narodowego Instytutu Dziedzictwa w ramach Programu „Wspólnie dla dziedzictwa”, Fundacja na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury w Polsce realizowała zadanie pn. Cyfrowy katalog łemkowskich krywulek ze zbiorów publicznych i prywatnych w Polsce. Identyfikacja, digitalizacja, opis i upowszechnienie zbiorów. Celem zadania było przygotowanie edytorskie i artystyczne cyfrowego katalogu łemkowskich krywulek, które znajdują się w wybranych zbiorach publicznych i prywatnych w kraju.
Po II wojnie światowej tworzeniem krywulek zajmowało się bardzo wąskie grono twórczyń – panie Daria Boiwka i Maria Huk z Komańczy. Pani Huk przekazała tę umiejętność i wiedzę o krywulkach swojej córce, Annie Dobrowolskiej, jej córkom oraz wnuczce. Dzięki temu w rodzinie pani Dobrowolskiej wytwarzaniem krywulek zajmuje się już piąte pokolenie. Krywulki wykonywane przez Annę Dobrowolską i jej rodzinę są szczególnie cenione, bo bezpośrednio nawiązują do najstarszych wzorów. Zamawiają je zespoły łemkowskie i kolekcjonerzy ludowej biżuterii, zakupują państwowe i prywatne muzea etnograficzne w kraju i za granicą. Rodzina Anny Dobrowolskiej wciąż tworzy nowe krywulki, ale w swoich rodzinnych zbiorach przechowuje też te najstarsze, „po babciach”, i te współczesne.
W ramach realizacji zadania nasi eksperci i dokumentaliści starali się dotrzeć do najważniejszych kolekcji krywulek, które znajdują się w zbiorach publicznych i prywatnych w Polsce. Były to krywulki wykonane przez Annę Dobrowolską i jej rodzinę, krywulki z okresu międzywojennego w kolekcjach muzealnych, a także te znajdujące się w zbiorach domów kultury, zespołów łemkowskich i osób prywatnych. Udało nam się dotrzeć do większości zaplanowanych miejsc i udokumentować na potrzeby katalogu kolekcję ponad 100 łemkowskich krywulek. Ich wizerunki i opis zamieszczamy w cyfrowym katalogu.
W przygotowanym katalogu zamieszczamy teksty na temat regionu, strojów łemkowskich, historii tworzenia krywulek i karpackiej biżuterii koralikowej oraz wybraną bibliografię źródłową. W katalogu zamieściliśmy także wybrane zdjęcia archiwalne, ukazujące krywulki i kulturę łemkowską w jej pełnym trwaniu przed drugą wojną światową. Czas wojny i haniebna Akcja „Wisła” sprawiły, że większość Łemków została wygnana ze swojej ojczyzny i wiele cennych zabytków, w tym krywulki, uległo zniszczeniu lub zaginęło. Realizując projekt katalogu staraliśmy się dotrzeć do tych zbiorów i kolekcji, które przetrwały do dziś w muzeach, zespołach i u osób prywatnych. Mamy nadzieję, że przygotowany katalog posłuży badaczom i łemkowskim twórczyniom do dalszej pracy badawczej i artystycznej.
Podziękowania
W proces przygotowania edytorskiego i graficznego katalogu zaangażowani byli wybitni specjaliści i artyści. W ramach projektu współpracujący z naszą Fundacją badacze i profesjonalni dokumentaliści wykonali szereg kwerend muzealnych i wyjazdów terenowych. Ważną częścią projektu była także dokumentacja fotograficzna procesu tworzenia łemkowskich krywulek przez mistrzynie tego rękodzieła z regionu – Annę Dobrowolską ze wsi Krzywa, Ewelinę Matusik-Wyderkę z Woli Sękowej i Teresę Wasylów z Komańczy. Serdecznie im dziękujemy za udział w projekcie oraz pomoc merytoryczną i artystyczną.
Dziękujemy Pani Katarzynie Krowiak z Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku za pomoc w dokumentacji krywulek ze zbiorów MBL i wsparcie merytoryczne. Dyrekcji MBL za użyczenie na potrzeby niniejszej publikacji archiwalnych zdjęć ze zbiorów Muzeum oraz pomoc w realizacji kwerendy i dokumentacji w Sanoku.
Nasze podziękowania kierujemy do Pana Jerzego Starzyńskiego i Łemkowskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Kyczera” z Legnicy za pomoc w wyborze ilustracji, dokumentacji krywulek i strojów łemkowskich.
Podziękowania kierujemy do Muzeum Regionalnego w Jaśle za wsparcie projektu i zgodę na dokumentację krywulek i elementów strojów łemkowskich ze zbiorów Muzeum.
Paniom Monice Wolańskiej i Ewelinie Matusik-Wyderek z Uniwersytetu Ludowego Rzemiosł Artystycznych w Woli Sękowej za miłą gościnę i pomoc organizacyjną w realizacji dokumentacji fotograficznej w Woli Sękowej.
Panu Bohdanowi Goczowi z Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej za udostępnienie przestrzeni i zbiorów do dokumentacji fotograficznej łemkowskich krywulek i strojów.
Podziękowania kierujemy też do Pani Marii Szupiluk – kierownik artystycznej Zespołu „Mali Gorzowiacy” i Pana Krzysztofa Szupiluka – dyrektora Młodzieżowego Domu Kultury w Gorzowie Wielkopolskim za udostępnienie kolekcji krywulek do dokumentacji i serdeczną gościnę w Gorzowie Wielkopolskim.
Pani Mariannie Jary i członkiniom Zespołu Widymo z Sanoka za serdeczność i cierpliwość podczas dokumentacji występu w Schronisku PTTK w Bartnym i udostępnienie kolekcji krywulek i koralikowych kryz do zdjęć. Pani Ewie Biel ze Schroniska PTTK w Bartnym za udostępnienie przestrzeni do dokumentacji fotograficznej, serdeczność i pyszne proziaki.
Pani Annie Macko z Zespołu Łem MY z Komańczy za pomoc i udostępnienie krywulek do dokumentacji. Pani Renacie Szczepańskiej, Dyrektorce Gminne Ośrodka Kultury w Komańczy, za pomoc w realizacji projektu w Komańczy i udostępnienie przestrzeni do realizacji zdjęć i dokumentacji krywulek.
Pani Marii Grabek, dyrektorce Szkoły Podstawowej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Komańczy, za udostępnienie przestrzeni do realizacji zdjęć, dokumentacji krywulek i pracy twórczyń z Komańczy.
Bartoszowi Dulebie za wykonanie profesjonalnej dokumentacji fotograficznej do projektu. Panu Maciejowi Dominiakowi ze Stowarzyszenia FILMFORUM za wsparcie merytoryczne i cenne wskazówki artystyczne. Kamilowi Dąbrowskiemu za graficzne opracowanie katalogu.
Wszystkim prywatnym osobom, które użyczyły nam swoich krywulek do dokumentacji, składamy serdeczne podziękowania za ich pomoc i wsparcie.
W realizacji projektu uczestniczyli także wolontariusze, których pomoc była dla nas bardzo ważna. Dziękujemy Paniom – Marcie Jędrzejczyk i Darii Michel ze Stowarzyszenia FILMFORUM za wsparcie przy archiwizacji dokumentacji, opisach katalogowych i promocji naszego projektu w sieci. Paniom – Teresie Wasylów i Ewie Wasylów z Komańczy za pomoc w kwerendach archiwaliów rodzinnych w Komańczy, pomocy w identyfikacji krywulek i dokumentacji terenowej. Panu Jackowi Bergowi, nauczycielowi i fotografowi z Olkusza, który poświęcił swój czas na pomoc w dokumentacji terenowej w Beskidzie Niskim.
Wszystkim raz jeszcze dziękujemy za pomoc i wsparcie w realizacji projektu. Mamy nadzieję, że nasza wspólna praca przyczyni się do upowszechnienia wiedzy o historii i współczesności łemkowskich krywulek.
Katalog do pobrania
***
Projekt „Cyfrowy katalog łemkowskich krywulek ze zbiorów publicznych i prywatnych w Polsce. Identyfikacja, digitalizacja, opis i upowszechnienie zbiorów” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wspólnie dla dziedzictwa.
