Warsztaty „Brzmienie mojej Warszawy” zostały zainicjowane w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Warszawy, związanego z jej tożsamością dźwiękową.
Kompozycja dźwiękowa miasta kształtuje się w czasie, wraz z rozwojem technologicznym, przemianami społecznymi i demograficznymi oraz zmianą zagospodarowania terenu. Zmienia się otoczenie dźwiękowe związane z codziennym funkcjonowaniem, zmieniają się dźwięki symboliczne, jak dzwony, melodie uliczne, kuranty. Niektóre z tych odgłosów pozostają na trwałe w pamięci, współtworząc poczucie tożsamości miejsca, jego rytmów dnia i roku lub wyjątkowych wydarzeń odbywających się w przestrzeni miasta. Te właśnie dźwięki warto poznawać, by zrozumieć, jak pozawzrokowe bodźce wpływają na odbiór otoczenia człowieka.
Celem warsztatów było ukierunkowanie wspomnień seniorów na warstwę akustyczną, by przywołali oni dźwięki, jakie towarzyszyły różnego rodzaju aktywnościom mającym miejsce w Warszawie za czasów PRL. Warsztaty odbywały się latem i jesienią 2018 roku, wzięło w nich udział ponad 60 osób. Podczas warsztatów prowadząca opowiadała o dźwiękach Warszawy z przełomu XIX i XX wieku, o jakich wspominali autorzy literatury faktu i wspomnień z tamtych czasów, a uczestnicy opowiadali o swoich doświadczeniach dźwiękowych w PRL-owskiej Warszawie. Spotkania z seniorami były nagrywane za pomocą rejestratora dźwięków w celu dalszej analizy oraz syntezy wiedzy płynącej z relacji uczestników.
Warsztaty były podzielone na pięć części, a każda z nich składała się z prelekcji na dany temat i wywiadu z grupą seniorów. Na początek odbywały się rozmowy na temat wagi dźwięków i ich percepcji, poszukiwania dźwięków przyjemnych i nieprzyjemnych z ostatniego dnia, tygodnia, życia. Następnie podejmowano temat ogólnie pojmowanych dźwięków Warszawy, by następnie przejść do szczegółowych kwestii dźwięków historycznych – cyklu dobowego i rocznego Warszawy, dźwięków transportu i życia społeczno-politycznego.
Uczestnikom opowiadano o rytmie dobowym życia warszawskich podwórzy, których barwnym źródłem dźwięków byli muzycy i domokrążcy: kataryniarze, harfiarki, orkiestry podwórkowe, ulicznicy, piaskarze, kiełbaśnicy, węglarze, druciarze, koszykarze, kościarki, handlarze i inni. W nawiązaniu do prelekcji, odbywały się rozmowy na temat życia podwórzowego Warszawy PRL-owskiej – dotyczące zabaw, gier na podwórkach, spotkań sąsiedzkich oraz powojennych domokrążców i orkiestr, które urozmaicały otoczenie dźwiękowe warszawskich podwórzy.
Następnie był podejmowany temat związany z dźwiękami środków transportu, które od XIX wieku do współczesności uległy rewolucyjnym zmianom. Opowiadano o specyfice dźwięków transportu konnego, dorożek, o nowych wynalazkach, która pojawiły się w Warszawie na przełomie XIX i XX wieku, jak kolej czy tramwaje. Opowieści te były przyczynkiem do rozmów na temat dźwięków środków transportu z czasów PRL-u – zarówno transportu konnego, który nadal funkcjonował w tamtych czasach (szczególnie w drobnym handlu), jak i samochodów osobowych, które pojawiały się na ulicach, pomimo ograniczeń stwarzanych przez warunki panującego systemu.
Miasto żyje swoim rocznym rytmem. O kolejnych wydarzeniach roku życia w Warszawie XIX i XX wieku – od karnawału do Bożego Narodzenia – opowiadała prelegentka, by później podjąć rozmowę z uczestnikami na temat cyklicznych wydarzeń kalendarza Warszawy z czasów PRL.
Prelekcja dotycząca burzliwego życia społeczno-politycznego na przełomie XIX i XX wieku – które wpływało na dźwięki Warszawy poprzez wzniecane okrzyki, melodie, pieśni, specyfikę dni strajków robotniczych, pochodów, manifestacji oraz zamieszek – miała na celu z kolei podjęcie rozmowy na temat wydarzeń wyjątkowych i niecodziennych życia społeczno-politycznego czasów PRL.
Wnioski z przeprowadzonych warsztatów zostaną opublikowane w czasopiśmie naukowym.
Autorski projekt Małgorzaty Romanowskiej – Członka Rady Fundacji na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury w Polsce.
fot. Paweł Arczewski